MODEL ORGANİZMA

Deney ve araştırmalarda kullanılmaya uygun özellikleri taşıyan canlılara model organizma denir. Model organizmalar sayesinde bir canlıdan diğerine kolaylıkla gen aktarımı yapılmaktadır. Model organizmalar, insanlarda oluşan hastalıkların sebepleri ve bunların tedavileri için yapılacak deneylerin insanlar üzerinde gerçekleştirilemediği ve etik olmadığı durumlarda yaygın olarak kullanılır. Biyoteknoloji, genetik, moleküler biyoloji gibi biyolojinin pek çok dalında farklı özelliklere sahip model organizmalar kullanılmaktadır.

Model organizma seçiminde göz önünde bulundurulan faktörler:

1. Deneysel Uygulamalar İçin Elverişli Olma

Genomunda kolay değişiklik yapılan canlılar, özellikle moleküler biyoloji ve genetik alanlarındaki araştırmalar için çok uygundur. Drosophila melanogaster bir çeşit meyve sineği türüdür. Günümüzde en sık kullanılan model organizmalardan biridir.

2. Kısa Yaşam Döngüsüne Sahip Olma

Deneylerin daha kısa sürede sonuca ulaşması ve daha fazla yeni nesil üzerinde gözlem yapılabilmesi için model organizmalar genellikle kısa yaşam döngüsüne sahip canlılar arasından seçilir.

3. Laboratuvar Ortamında Yetiştirilebilme

Model organizmalar, sıklıkla laboratuvar ortamında kolayca bakımı yapılabilecek canlılar arasından seçilir. Bu seçimde canlının boyutu, beslenme biçimi, yaşadığı sıcaklık gibi faktörler göz önünde bulundurulur.Örneğin fare (Mus musculus) araştırmalarda en sık kullanılan model organizmadır. Yetiştirilmesi ve bakımı kolaydır. Üreme hızı yüksek olduğu için özellikle ilaçların olası yan etkilerini nesiller boyu gözlemlemeye uygundur. Memeliler sınıfına ait bir canlı olduğu için ilaçların insanlar üzerindeki etkisini göstermesi açısından önemlidir.

4. Genom Büyüklüğü

Bazı model organizmalar küçük genoma sahip olmalarından dolayı tercih edilir. Örneğin hardal bitkisi (Arabidopsis thaliana) bitkisel araştırmalarda en çok kullanılan model organizmadır. Çok küçük bir genoma sahip olması ve genom haritası çıkarılmış ilk bitki olması nedeniyle tercih edilir.

5. Genom Haritasının Çıkarılmış Olması

Genom diziliminin tamamı bilinen canlılar, özellikle genetik alanındaki araştırmalar için çok uygun birer model organizmadır. Bir çeşit nematot olan yuvarlak solucan (Caenorhabditis elegans), genom dizilimi haritalanmış ilk çok hücreli canlı olması bakımından önemlidir.

6. Ekonomik Koşullar

Model organizma olarak seçilen canlının ucuz ve kolay bulunabilir olması, bakımının masraflı olmaması bilim insanları için tercih edilen bir durumdur. Örneğin ekmek mayası (Saccharomyces cerevisiae) kolay yetiştirilebilir olduğu için genetik ve mikrobiyoloji alanında sıklıkla kullanılmaktadır.