LİZOZOM
İçlerinde sindirim enzimleri taşıyan, tek katlı zarla çevrili organellerdir.
Alyuvarlar hariç tüm hayvansal hücrelerde bulunur.
Lizozomun içerisindeki enzimler granüllü endoplazmik retikulumun ribozomları tarafından sentezlenir. Endoplazmik retikulum zarları ile golgi aygıtına taşınan enzimler burada bir zarla çevrili küçük kesecikler şeklinde paketlenir ve sitoplazmaya geçer.
Lizozom içindeki enzimlerin hepsi hidrolitik enzimlerdir ve optimum faaliyetlerini asidik ortamda (genellikle pH = 4,6) gösterirler.
Lipofuksin Pigmenti
Lizozom organeli içindeki sindirim enzimleri içindeki besin maddelerini koful zarından geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalar. Koful içinde kalan sindirim artıkları özellikle sinir, kalp kası ve karaciğer hücrelerinde birikir. Bu durum bir süre sonra hücrenin yaşlanmasına ve lipofuksin pigmentinin (yaşlılık pigmenti) oluşmasına neden olur. Yaşlandıkça ellerin üzerinde, omuzlarda veya yüzde kahverengi lekelerin oluşması bu pigmentin birikmesindendir.
OTOLİZ
Lizozom zarı herhangi bir nedenle parçalanırsa, içerisinde bulunan enzimler serbest kalır ve hücreyi parçalayarak ölümüne neden olurlar. Bu olaya otoliz adı verilir.
Otoliz olayı sebebiyle lizozomlara “intihar kesecikleri” adı da verilir.
Bazı durumlarda hücreler kendi lizozomları tarafından kontrollü olarak da yok edilebilir. Kontrollü hücre ölümü adı verilen bu olaydan lizozom enzimleri tek başına sorumlu olmayıp diğer genetik faktörlerde etkilidir.
Örnekler:
Kurbağa larvalarının erginleşirken kuyruğunun kopması
İnsanın embriyonik gelişimi sırasında bazı hücrelerin ölmesiyle parmaklarının şekillenmesi
İnsanlarda düzenli olarak kemik yıkılması
Yılanların deri değiştirmesi Kertenkelenin kuyruk bırakması
Yaşlanmış hücre ve organellerin yok edilmesi
LİZOZOMUN GÖREVİ
Hücre içi sindiriminde görev yaparlar.
Lizozomlar içersinde polisakkarit, lipit, protein ve nükleik asit gibi bileşikleri sindiren 40’dan fazla enzim bulunur.
Endositozla hücre içine alınan maddeler lizozom enzimleri tarafından sindirilir.
Bu sebeple akyuvarlar gibi savunma yapan hücrelerde sayıları fazladır.
Karaciğer ve dalak hücrelerinde de bol miktarda bulunurlar.
Spermin yumurta zarını eritmesi de lizozomların etkisiyle gerçekleşir.
Amip, paramesyum gibi sıvı ortamda yaşayan canlılar veya akyuvar gibi sıvı ortamda yaşayan hücreler hücre dışı sindirim yapamazlar. Bunlar fagositozla hücre içine aldıkları besinleri lizozom yardımıyla hücre içinde sindirirler.Bu yüzden bunlarda lizozom sayısı daha fazladır.