PARTENOGENEZ

Eşeyli üremenin değişikliğe uğramış şeklidir.

Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireyin oluşmasına partenogenez denir.

Omurgasızlardan bal arılarında, eşek arılarında, karıncalarda, bazı çekirge ve kelebeklerde, yaprak bitlerinde ve su pirelerinde görülür.

Omurgalılarda ise bazı balık, kurbağa, sürüngen ve kuş türlerinde görülebilmektedir.

BAL ARILARINDA PARTENOGENEZ

Bal arılarında kraliçe ve işçi arılar diploittir.

Erkek bal arıları ise haploittir.

Erkek bal arıları, döllenmemiş yumurtanın gelişmesi sonucunda partenogenezle oluşur.

Dişi bal arıları ise döllenme sonucu eşeyli üremeyle meydana gelir.

Yumurta mayoz ile üretilirken spermler mitozla üretilir.

Kraliçe arının yumurtalarından bir kısmı döllenmeden gelişerek n kromozomlu erkek arıları oluştururken bir kısmı ise döllenerek 2n kromozomlu dişi arıları oluşturur.

Dişi bal arıları, beslenme şekline göre kraliçe veya işçi arı olarak gelişir.

OMURGALILARDA PARTENOGENEZ

Omurgalılardan olan kamçı kuyruklu kertenkelelerin bazı türlerinde sadece partenogenezle üreme görülür.

Bu türlerde yalnız dişi bireyler vardır. Üreme mevsiminde bazı dişiler, erkek rolü üstlenerek çiftleşme taklidi yapar.

Bu sayede dişi bireyin yumurtlaması sağlanır. Yumurta hücreleri meydana gelirken mayoz II'de oluşan n kromozomlu yumurta hücresi ile yok olması beklenen n kromozomlu kutup hücresi yan yana gelir.

Yumurta hücresinin kromozomu ile kutup hücresinin kromozomları kaynaşır. Böylece yumurta döllenmeden gelişerek 2n kromozomlu bireyleri oluşturur.

Ergin bireyin hücreleri 2n kromozomludur.

Ergin bireyler 2n kromozomlu oldukları için bu partenogeneze diploit partenogenez adı verilmektedir.

Döllenmemiş hindi yumurtalarının %30-40’ı partenogenezle belirli embriyonik evrelere kadar gelişebilir.

Tavuk yumurtalarının ortalama 1/10000'inde döllenmeden partenogenezle gelişme sonucu horoz meydana geldiği görülmüştür.

DENEYSEL PARTENOGENEZ

Normal olarak partenogenetik gelişime uğramayan türlerin yumurtaları sıcaklık, pH ve ortamdaki suyun tuzluluk dereceleri değiştirilerek ya da yumurta kimyasal ve mekanik uyarıcılarla uyarılarak döllenmeden, yapay olarak geliştirilebilir. Bu olaya deneysel partenogenez denir.

Örneğin kurbağa yumurtasına toplu iğne ucuyla dokunulduğunda yumurta döllenmiş gibi uyarılır ve kromozomlarını eşleyerek bölünmeye başlar.

Eklembacaklılarda, bazı balıklarda, kurbağalarda, bazı sürüngenlerde ve kuşlarda da deneysel partenogenez görülür.