Fotoperiyodizm

Gün uzunluğu yapay olarak değiştirildiği zaman bazı bitkiler ilginç tepkiler gösterir. Bitkilerin gün ve gece uzunluğuna verdikleri biyolojik yanıta fotoperiyodizm adı verilir.

Bitkilerin bir günde ışığa ya da karanlığa maruz kaldıkları süreye ise fotoperiyot denir. Fotoperiyodizmin, çiçeklenmeye olan etkileri yeryüzünde bitki türlerinin dağılımını da etkilemektedir. Bitkiler normal gelişimlerini gerçekleştirmek için günde belirli bir süre ışığa ihtiyaç duyar. Bitkilerde büyüme, gelişme, yaprakların dökülmesi vb. fizyolojik olaylarda fotoperiyodizm önemli rol oynar. Örneğin ıspanağın çiçeklenmesinin başlaması için 14 saat gün ışığına ihtiyacı vardır.

Işık alma süresine göre bitkiler uzun gün bitkileri, kısa gün bitkileri ve nötr gün bitkileri olmak üzere üç ana grupta incelenir:

Uzun Gün Bitkileri

Gündüzün geceye oranla daha uzun olduğu yani gün uzunluğunun kritik bir süreden daha uzun olduğu günlerde çiçeklenen ve genellikle ekvatordan uzak bölgelerde yaşayan bitkilerdir. Bu bölgelerde yetişen kültür bitkileri yalnız gün ışığının yoğun olduğu yaz mevsiminde çiçeklenir. Aksi durumda çiçeklenme gecikir. Bu bitkilerin çiçeklenebilmesi için günde 12 saatten fazla ışığa ihtiyaç vardır. Yapılan araştırmalar çiçeklenmeyi kontrol eden faktörün gün uzunluğu değil, gece uzunluğu olduğunu göstermiştir. Uzun gün bitkileri aslında “kısa gece” bitkileri olup gecenin gündüze oranla daha kısa olduğu günlerde genellikle ilkbahar ve yaz aylarında çiçek açar. Uzun gün bitkilerine ıspanak, dereotu, şeker pancarı, turp, marul, süsen, yonca ve birçok tahıl çeşidi örnek olarak verilebilir.

Kısa Gün Bitkileri

Bazı bitkiler kısa bir fotoperiyoda ihtiyaç duyar ve bir günde aldıkları ışık çok fazla olduğu takdirde çiçek meydana getirmez. Bu bitkilere kısa gün bitkileri denir. Fotoperiyodun gece bölümü aydınlatma ile bir süre kesintiye uğrarsa kısa gün bitkilerinde çiçeklenme gerçekleşmez. Kısa gün bitkileri aslında “uzun gece” bitkileri olup gecenin gündüzden daha uzun olduğu mevsimlerde yaz sonu, sonbahar ve kış aylarında çiçek açıp gelişir. Kısa gün bitkilerine soya fasulyesi, çilek, sütleğen, patates, kasımpatı örnek verilebilir. Fotoperiyodizmin mekanizması, gün uzunluğunu yapay olarak değiştirerek yani bitkinin ışıkta kaldığı süre değiştirilerek incelenir. Gün uzunluğu bazı özel amaçlar için de değiştirilebilir. Örneğin sütleğengillerden bir bitki türü olan yılbaşı bitkisi (Ruscus aculeatus), çiçek tomurcukları geliştirmek için günde 12 saat veya daha kısa bir süre ışığa ihtiyaç duyar. Bu bitkileri yılbaşında satmak için yetiştiren çiçekçiler kasım ayından itibaren bitkileri günde 12 saatten daha fazla karanlık bir odada bırakır. Böylece bu bitkiler, kısa gün bitkisine yetecek kadar ışık almış olur ve yılbaşına kadar çiçeklerini açar.

Nötr Gün Bitkileri

Uzun gün bitkileri ve kısa gün bitkilerinin yanı sıra günün uzunluğundan etkilenmeyen bitkiler de vardır. Bu bitkiler nötr gün bitkisi olarak adlandırılır. Nötr gün bitkilerinde çiçeklenme fotoperiyottan etkilenmez. Gün uzunluğunun kısa ya da uzun olması önemli değildir. Nötr gün bitkilerine örnek olarak ayçiçeği, karanfil, karahindiba, pamuk, tütün ve domates verilebilir.